16 σημεία-κλειδιά που πρέπει να γνωρίζουμε για τον σακχαρώδη διαβήτη

Τι είναι ο σακχαρώδης διαβήτης;

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι η διαταραχή του μεταβολισμού (της επεξεργασίας από τον οργανισμό) των υδατανθράκων (ζάχαρη, άμυλο), αλλά και του μεταβολισμού των πρωτεϊνών και των λιπών.

Αυτή η διαταραχή οφείλεται είτε σε πραγματική είτε σε σχετική έλλειψη της ορμόνης ινσουλίνης. Η ινσουλίνη παράγεται από το πάγκρεας και συγκεκριμένα από ένα κυτταρικό πληθυσμό, τα λεγόμενα β-κύτταρα του παγκρέατος.

Η γλυκόζη (σάκχαρο) που είναι το τελικό προϊόν στο αίμα της απορρόφησης των περισσοτέρων υδατανθράκων της διατροφής, χρησιμεύει για την παραγωγή ενέργειας από τον οργανισμό. Αυτό γίνεται μόνο εάν η γλυκόζη εισέλθει στο εσωτερικό των κυττάρων (κυρίως του λίπους, των μυών και του ήπατος) και χρησιμοποιηθεί στη διαδικασία παραγωγής ενέργειας. Το κλειδί για να εισέλθει το σάκχαρο στα κύτταρα είναι η ινσουλίνη. Ανεπάρκεια της ινσουλίνης οποιασδήποτε αιτιολογίας σημαίνει αδυναμία χρησιμοποίησης του σακχάρου αίματος, υψηλές συγκεντρώσεις στο αίμα και εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη.

Η έλλειψη ινσουλίνης μπορεί να είναι:

1. Πλήρης, από καταστροφή των β-κυττάρων (>95%).

Η εξωγενής χορήγησή της είναι αναγκαία, σαν θεραπεία, για την επιβίωση (διαβήτης τύπου 1)

2. Σχετική ή μερική, λόγω διαταραχής στη παραγωγική (εκκριτική) λειτουργία των β-κυττάρων ή/και λόγω «αντίστασης» στην δράση της ινσουλίνης στα κύτταρα όπου εκδηλώνει την δράση της (διαβήτης τύπου 2).

Στην περίπτωση αυτή δεν είναι συνήθως απαραίτητη η χορήγηση εξωγενώς ινσουλίνης. H διατροφή, η άσκηση και τα αντιδιαβητικά δισκία είναι οι πρώτες θεραπευτικές επιλογές.

Ποιοι είναι οι κύριοι τύποι του σακχαρώδη διαβήτη;

Οι κύριοι τύποι σακχαρώδη διαβήτη (ΣΔ) είναι: ο τύπου 1 (ΣΔ1), ο τύπου 2 (ΣΔ2), και ο διαβήτης της εγκυμοσύνης. Υπάρχουν και άλλοι «ειδικοί τύποι» διαβήτη εξαιτίας άλλων προβλημάτων, όπως: νοσημάτων παγκρέατος, ενδοκρινοπαθειών, λοιμώξεων, φαρμάκων (π.χ. κορτιζόνη), γενετικών συνδρόμων.

Ο ΣΔ2 είναι σαφώς συχνότερη νόσος από τον ΣΔ1. Εμφανίζει διαρκή – ανησυχητική άνοδο στη συχνότητά του. Περίπου το 2,8% του παγκόσμιου πληθυσμού (>170.000.000 άνθρωποι) πάσχουν από ΣΔ2. Στην Ελλάδα, το ποσοστό των πασχόντων από ΣΔ2 είναι >7,5% για τον αγροτικό πληθυσμό και >9% για τον αστικό πληθυσμό. Από αυτά τα ποσοστά ένα σημαντικό μέρος αποτελούν αδιάγνωστοι ακόμη ασθενείς!

Ο ΣΔ1 εμφανίζει μεγάλες αποκλίσεις ανά χώρα όσον αφορά στην επίπτωσή του. Από 49 περιπτώσεις, ανά 100.000 κατοίκους, ανά έτος στην Φινλανδία, στις 0,1 περιπτώσεις στην Κίνα και την Βενεζουέλα (0,1/100.000/έτος). Στην Ελλάδα αναφέρονται ποσοστά 9,7/100.000/έτος για την περιοχή των Αθηνών. Να σημειωθεί όμως ότι υπάρχουν αποκλίσεις και εντός των ιδίων των χωρών, από περιοχή σε περιοχή.

Πως διαγιγνώσκεται ο ΣΔ1 και 2;

1. Από τα συμπτώματα, τα συχνότερα των οποίων είναι:

  • Έντονη δίψα
  • Επιθυμία για συχνή διούρηση
  • Θολερότητα στην όραση

Αρκετά συχνά στον ΣΔ2 δεν υπάρχουν έντονα συμπτώματα!

Στον ΣΔ1 επιπλέον, παρατηρείται μεγάλη κόπωση και απώλεια σωματικού βάρους.

2. Εξετάσεις αίματος. Εάν έστω και μια εκ των κάτωθι εξετάσεων (Α, Β, Γ) δεν είναι φυσιολογική, αρκεί για την διάγνωση.

Α. Σάκχαρο αίματος μετά από 8 ώρες χωρίς φαγητό ή ποτό (εκτός από νερό):

Σάκχαρο 70-99 mg/dl, φυσιολογικό

Σάκχαρο 100-125, προ-διαβήτης

Σάκχαρο>126 (σε 2 τουλάχιστον μετρήσεις), ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ

Β. Καμπύλη σακχάρου. Πάλι μετά νηστεία 8-12 ωρών, χορήγηση 75 γρ. διαλύματος γλυκόζης και προσδιορισμός σακχάρου αίματος 2 ώρες μετά:

Σάκχαρο<140 mg/dl, φυσιολογική καμπύλη

Σάκχαρο 140-199, προ-διαβήτης

Σάκχαρο>200, ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ

Γ. Τυχαία μέτρηση σακχάρου στο αίμα (οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, άσχετα με προηγηθέν γεύμα).

Σάκχαρο>200 mg/dl, ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ.

Δ. Πρόσφατα υποστηρίζεται η αξία της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HBA1c) και στην διάγνωση του ΣΔ. Αυτή είναι εξέταση στο αίμα και δεν απαιτεί προηγούμενη νηστεία. Δείχνει περίπου τον μέσο όρο σακχάρου στο αίμα τους τελευταίους 2-3 μήνες.

HBA1c<5,7 %, φυσιολογική

HBA1c 5,7-6,4, προ-διαβήτης

HBA1c>6,5, ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ

Είναι ο ΣΔ νόσος που μπορεί να προληφθεί;

ΣΔ1: Είναι νόσος που δεν μπορεί να προληφθεί με τα μέχρι σήμερα δεδομένα. Ενδεχομένως, στο άμεσο μέλλον να υπάρξουν τα στοιχεία που θα αφορούν την πρόληψη του (πχ διατροφή, χρήση βιταμίνης D3, κα)

ΣΔ2: Βεβαίως! Υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να αλλάξουμε στην καθημερινή μας ζωή και να προλάβουμε την εμφάνιση του ΣΔ2. Για παράδειγμα, άνθρωποι που συγκεντρώνουν ταυτόχρονα όλα τα κατωτέρω έχουν περίπου 92% πιθανότητα πρόληψης του ΣΔ2:

  1. Μη καπνιστές
  2. Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ)< 25 (Βάρος σε χλγρ./ ύψος2 σε μέτρα)
  3. Μέτρια έως έντονη σωματική άσκηση (30-60 λεπτά/μέρα)
  4. Διατροφή χωρίς trans λιπαρά, με άφθονες φυτικές ίνες, με υδατάνθρακες με χαμηλό γλυκαιμικό φορτίο, με υψηλό κλάσμα: πολυ/κεκορεσμένα λιπαρά
  5. Αλκοόλ 1 μονάδα κάθε δεύτερη μέρα.

Δυστυχώς, όλα ταυτόχρονα γίνονται μόνον από το 4,1% του πληθυσμού! Επιπλέον, ένα φάρμακο (metformin, Glucophage) έχει – εκτός του θεραπευτικού αποτελέσματος – επιπλέον προληπτική δράση στον ΣΔ2.

Ποια είναι η θεραπεία του ΣΔ;

  1. Διατροφή
  2. Αλλαγές στον τρόπο ζωής (απώλεια σωματικού βάρους, σταθερή άσκηση, αποφυγή καπνίσματος, έκθεση στη φύση για σύνθεση βιταμίνης D).
  3. Φάρμακα (αντιδιαβητικά δισκία, ινσουλίνη). Κάθε ασθενής χρήζει διαφορετικής φαρμακευτικής προσέγγισης.

Τι πρέπει να τρώει ένας ασθενής με ΣΔ;

Κατ’ αρχήν η διατροφή ενός ασθενούς με ΣΔ, ουσιαστικά είναι απλώς μια υγιεινή διατροφή. Την διατροφή αυτή θα πρέπει να την ακολουθούν και εκείνοι που δεν έχουν διαβήτη! (να μη ξεχνάμε ότι η ζάχαρη και τα γλυκά δεν είναι απαραίτητα στην διατροφή μας εν γένει, και αποτελούν μαζί με το αλκοόλ, την νικοτίνη και την καφεΐνη τροποποιητές της διάθεσής μας!). Πολύ συχνά οι ασθενείς με ΣΔ βρίσκονται σε αμηχανία για το είδος της διατροφής τους δεδομένου ότι συνήθως έχουν και άλλα πρόσθετα προβλήματα υγείας. Το σημαντικότερο μήνυμα είναι ότι θα πρέπει να τρώνε απλά με γνώμονα την υγεία τους και όχι με το αίσθημα στέρησης που διακατέχει πολλούς εξ αυτών.

Οι ασθενείς με ΣΔ θα πρέπει να προτιμούν ό,τι «βγάζει» η γη (πλην της πατάτας): φρούτα ωμά, λαχανικά, όσπρια, ζαρζαβατικά, λάδι, ξηρούς καρπούς, λαμβάνοντας με αυτό τον τρόπο άφθονες φυτικές ίνες, φυλλικό οξύ, ασβέστιο και άλλα χρήσιμα στοιχεία.

Πρέπει να αποφεύγουν τις μεγάλες ποσότητες ζωικής πρωτεΐνης (κρέας, κοτόπουλο, αυγό, τυρί, γάλα, γιαούρτι). Ειδικά στα γαλακτοκομικά, η χρήση προϊόντων αιγοπρόβατου είναι προτιμότερη ακόμη και από την χρήση γαλακτοκομικών αγελάδος χαμηλών λιπαρών. Παραδείγματα τυριών εξ αιγοπρόβατου είναι η φέτα, το ανθότυρο, η γραβιέρα και το γνήσιο κασέρι. Δεν πρέπει να ξεπερνάνε τις 2 μονάδες γαλακτοκομικών την ημέρα (1 μονάδα=1 ποτήρι γάλα=1 γιαούρτι=1 κομμάτι τυρί 30 γρ).

Να αποφεύγουν τα υδρογονωμένα (transfats) και τα κεκορεσμένα λίπη (μπισκότα, γλυκίσματα, κόκκινο κρέας, βούτυρο, μαργαρίνες, προϊόντα μακράς διάρκειας). Αντ’ αυτών να προτιμάνε τα μονο- και πολυ-ακόρεστα λίπη, ελαιόλαδο και σπορέλαιο.

Να αποφεύγουν τους ευαπορρόφητους υδατάνθρακες, όπως προϊόντα που περιέχουν άσπρο άλευρο ή ζάχαρη. Το αλκοόλ πρέπει να είναι περιορισμένο το πολύ σε 1-2 ποτήρια κρασιού ημερησίως, με το φαγητό (όχι νηστικοί) και κατά προτίμηση κόκκινο. Φρούτα θα πρέπει να τρώγονται σχεδόν όλα, αλλά βεβαίως με κάποιο μέτρο σε ορισμένα εξ αυτών και κατά προτίμηση ωμά (χωρίς στύψιμο). Nα αποφεύγονται όσο είναι δυνατόν οι γλυκαντικές ουσίες και τα αναψυκτικά. Άφθονο νερό είναι επιθυμητό.

Γιατί και πως πρέπει να ασκείται ο ασθενής με ΣΔ;

Η άσκηση βοηθάει, διότι:

  • Είναι δαπάνη θερμίδων για απώλεια βάρους
  • Βοηθάει στην μείωση των επιπέδων σακχάρου, άρα στην καλύτερη ρύθμιση
  • Μειώνει την αρτηριακή πίεση
  • Μειώνει το stress και λειτουργεί ως αγχολυτικό
  • Διατηρεί τα κόκαλα γερά
  • Μειώνει την πιθανότητα θανάτου από καρδιακή νόσο.

Η άσκηση πρέπει να περιλαμβάνει λίγο απ’ όλα: αερόβια άσκηση (τρέξιμο, βάδισμα, κολύμπι), μυϊκή ενδυνάμωση (βάρη, μηχανήματα), διατάσεις μυών και αρθρώσεων. Η ελαχίστη συνιστώμενη άσκηση πρέπει να είναι 30 συνεχόμενα λεπτά, τουλάχιστον 5 φορές την εβδομάδα.

Τι είναι και τι περιλαμβάνει η εκπαίδευση του ασθενούς με σακχαρώδη διαβήτη

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια χρόνια νόσος. Ο ασθενής χρειάζεται να ζήσει με αυτή για όλη του τη ζωή, συγχρόνως όμως να εξασφαλίζει την ποιότητα ζωής που δικαιούται. Χρειάζεται λοιπόν να γνωρίσει την νόσο και μέσω της γνώσης να την απομυθοποιήσει. Μη ξεχνάμε ότι σε περιπτώσεις κυρίως διαβήτη τύπου 1 αναφερόμαστε σε μικρά παιδιά που θα φέρουν τη νόσο σε όλη τους τη ζωή.

Η εκπαίδευση – μάθηση σχετικά με τον διαβήτη μπορεί να προέλθει κυρίως από τον ειδικό γιατρό, από την εξειδικευμένη αδελφή νοσοκόμα, από άλλους εμπειρότερους στη νόσο ασθενείς, αλλά και από το διαδίκτυο.

Η εκπαίδευση περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα γνώσεων σχετικά με: διατροφή, άσκηση, απώλεια σωματικού βάρους, κάπνισμα, οδήγηση, ταξίδι, εργασία, πρόληψη, αυτοέλεγχο (μετρήσεις σακχάρου στο σπίτι), φάρμακα (χρήση και παρενέργειες αυτών, π.χ. υπογλυκαιμία), νέες θεραπείες, ψυχολογική υποστήριξη, έγκαιρη αναγνώριση επιπλοκών του διαβήτη, τακτικό ιατρικό έλεγχο.